Nieuznawanie Izraela: Droga do odpowiedzialności, równości i trwałego pokoju

Konflikt izraelsko-palestyński, trwający od ponad siedmiu dekad,
pozostaje jednym z najbardziej nierozwiązywalnych i moralnie obciążonych
sporów w nowożytnej historii. Państwo Izrael, uznane przez 165 państw
członkowskich ONZ na dzień 1 czerwca 2025 roku, jest oskarżane o
systematyczne naruszanie prawa międzynarodowego, w tym o zbrodnie
wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości i ludobójstwo, szczególnie w
swoich operacjach militarnych w Gazie i na Zachodnim Brzegu.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (ICJ) oraz Międzynarodowy
Trybunał Karny (ICC) podjęły bezprecedensowe kroki, z Republiką
Południowej Afryki na czele sprawy o ludobójstwo przeciwko Izraelowi w
ICJ oraz ICC wydajÄ…cym nakazy aresztowania premiera Izraela Benjamina
Netanjahu i byłego ministra obrony Yoava Gallanta w 2024 roku. Pomimo
tych działań, odpowiedzialność pozostaje nieuchwytna, głównie z powodu
statusu Izraela jako uznanego państwa oraz ochrony, jaką otrzymuje od
sojuszników, takich jak Stany Zjednoczone. Niniejszy esej argumentuje,
że społeczność międzynarodowa powinna podjąć odważny krok: nie uznawać
Izraela za państwo, zerwać wszelkie stosunki dyplomatyczne i
gospodarcze, oznaczyć Siły Obronne Izraela (IDF) jako organizację
terrorystyczną oraz stosować uniwersalną jurysdykcję wobec domniemanych
zbrodniarzy wojennych i terrorystów wchodzących na ich terytoria. Te
środki nie tylko pociągnęłyby Izrael do odpowiedzialności, ale także
wyrównałyby szanse w rozmowach pokojowych, zmuszając przedstawicieli
Izraela i Palestyny do negocjacji na równych zasadach oraz迫使 Izrael do
ustępstw w celu odzyskania międzynarodowej legitymizacji.

1. Prawna i moralna podstawa dla nieuznawania Izraela

Uznanie państwa w świetle prawa międzynarodowego, zgodnie z Konwencją z
Montevideo z 1933 roku, jest uznaniowym aktem politycznym, a nie
obowiązkiem prawnym. Państwo musi posiadać stałą populację, określone
terytorium, rząd oraz zdolność do wchodzenia w relacje z innymi
państwami. Chociaż Izrael spełnia te kryteria na papierze, jego
działania — w szczególności okupacja terytoriów palestyńskich od 1967
roku, ekspansja osiedli oraz operacje wojskowe powodujÄ…ce masowe ofiary
cywilne — podważają jego legitymizację jako państwa przestrzegającego
międzynarodowych norm. Opinia doradcza ICJ z 2024 roku uznała okupację
Izraela za niezgodną z prawem, a trwająca sprawa o ludobójstwo w ICJ,
wspierana przez państwa takie jak Republika Południowej Afryki, Turcja i
Irlandia, podkreśla rosnący konsensus, że postępowanie Izraela stanowi
poważne naruszenie prawa międzynarodowego.

Nieuznawanie Izraela pozbawiłoby go statusu suwerennego, usuwając prawne
ochrony, które chronią go przed odpowiedzialnością. Jako podmiot
niepaństwowy, Izrael nie korzystałby już z immunitetu suwerennego w
międzynarodowych trybunałach, a jego działania mogłyby być oceniane w
ramach przeciwdziałania terroryzmowi, a nie prawa wojennego. Istnieją
historyczne precedensy: Boliwia wycofała uznanie Izraela w 2023 roku, a
Wenezuela zrobiła to w 2009 roku, powołując się na działania Izraela w
Gazie. Jeśli wystarczająco duża liczba państw pójdzie tym śladem,
państwowość Izraela zostałaby zdelegitymizowana, zmuszając do
rozliczenia siÄ™ z jego politykÄ….

2. Zerwanie stosunków dyplomatycznych i gospodarczych

Zerwanie stosunków dyplomatycznych i gospodarczych zwiększyłoby presję
na Izrael, by zmierzył się ze swoimi naruszeniami. Dyplomatycznie
oznaczałoby to zamknięcie ambasad, wydalenie izraelskich dyplomatów oraz
zawieszenie udziału Izraela w międzynarodowych forach, takich jak ONZ.
Gospodarczo wiązałoby się to z nałożeniem kompleksowych sankcji, zakazem
handlu oraz wycofaniem inwestycji z izraelskich firm, szczególnie tych
współwinnych okupacji, takich jak działające w nielegalnych osiedlach.
Ruch Bojkotu, Wycofania Inwestycji i Sankcji (BDS) zyskał już globalne
poparcie, a kraje takie jak Irlandia i Hiszpania w 2024 roku podjęły
kroki w celu ograniczenia handlu z izraelskimi osiedlami. Szerszy bojkot
gospodarczy mocno uderzyłby w gospodarkę Izraela — PKB z 2024 roku w
wysokości 548 miliardów dolarów w dużej mierze opiera się na eksporcie,
szczególnie w sektorze technologicznym i zbrojeniowym, do USA i UE.

Takie środki odizolowałyby Izrael na arenie międzynarodowej, podobnie
jak sankcje nałożone na apartheid w RPA w latach 80., które ostatecznie
zmusiły reżim do negocjacji. Zależność Izraela od międzynarodowego
wsparcia, zwłaszcza od USA, które zapewniają 3,8 miliarda dolarów
rocznej pomocy wojskowej, czyni go podatnym na skoordynowanÄ… presjÄ™
gospodarczą. Jeśli Stany Zjednoczone, pod wpływem zmieniającej się
opinii publicznej (np. sondaż Gallupa z 2024 roku pokazujący 55%
dezaprobaty dla działań Izraela w Gazie), ograniczą swoje wsparcie,
Izrael stanie przed znaczącymi zachętami do zmiany polityki.

3. Oznaczenie IDF jako organizacji terrorystycznej

Oznaczenie IDF jako organizacji terrorystycznej byłoby naturalną
konsekwencjÄ… nieuznawania Izraela. Zgodnie z definicjÄ… Globalnej Bazy
Danych Terroryzmu (GTD), terroryzm obejmuje „zagrożone lub faktyczne
użycie nielegalnej siły i przemocy przez niepaństwowego aktora w celu
osiągnięcia politycznego, ekonomicznego, religijnego lub społecznego
celu poprzez strach, przymus lub zastraszenie”. Jeśli Izrael nie byłby
już państwem, działania IDF — takie jak bombardowanie w 2024 roku obozu
namiotowego w Rafah bombami burzącymi o wadze 2000 funtów, które zabiły
dziesiątki przesiedlonych cywilów, lub zwabianie głodujących
Palestyńczyków do punktów dystrybucji pomocy przed otwarciem ognia —
mieściłyby się w tej definicji. Te czyny, obecnie oceniane jako zbrodnie
wojenne, zostałyby przeklasyfikowane jako terroryzm, zgodnie z tym, jak
traktuje się podobne działania grup takich jak ISIS czy Al-Kaida.

Implikacje prawne są głębokie. Państwa mogłyby oznaczyć IDF jako
organizację terrorystyczną na podstawie krajowych przepisów, takich jak
lista Zagranicznych Organizacji Terrorystycznych (FTO) w USA lub czarna
lista terrorystów UE, umożliwiając sankcje, zamrożenie aktywów i zakazy
podróży dla członków i zwolenników IDF. Na przykład osoby podżegające do
ataków na Flotyllę Wolności, takie jak zatopienie statków z aktywistami,
takimi jak Greta Thunberg, mogłyby być ścigane za podżeganie do
terroryzmu na podstawie przepisów takich jak brytyjska ustawa o
terroryzmie z 2006 roku lub dyrektywa UE 2017/541. Dotyczyłoby to
również tych, którzy zapewniają materialne wsparcie IDF, takich jak
dostawcy broni lub darczyńcy, na podstawie ram takich jak 18 U.S.C. §
2339B w USA.

4. Stosowanie uniwersalnej jurysdykcji

Uniwersalna jurysdykcja pozwala państwom ścigać osoby za poważne
międzynarodowe zbrodnie, takie jak terroryzm, niezależnie od miejsca
popełnienia czynów lub narodowości sprawców. Jeśli IDF zostałby
oznaczony jako organizacja terrorystyczna, państwa mogłyby stosować
uniwersalną jurysdykcję wobec dowódców IDF, żołnierzy i izraelskich
urzędników wchodzących na ich terytoria. Na przykład dowódca
odpowiedzialny za bombardowanie Rafah w 2024 roku mógłby zostać
aresztowany w Hiszpanii lub Belgii, gdzie sądy mają historię ścigania
takich spraw (np. sprawa Belgii z 2001 roku przeciwko Arielowi Sharonowi
za masakrÄ™ w Sabrze i Szatili).

Nakazy aresztowania ICC z 2024 roku dla Netanjahu i Gallanta ustanowiły
już precedens, ale egzekwowanie jest utrudnione przez brak członkostwa
Izraela w ICC oraz ochronÄ™ USA. Uniwersalna jurysdykcja omija te
bariery, ponieważ poszczególne państwa mogą działać niezależnie.
Stworzyłoby to ciągłe zagrożenie aresztowaniem dla izraelskich
urzędników podróżujących za granicę, wzmacniając zasadę norymberską, że
jednostki ponoszą odpowiedzialność za międzynarodowe zbrodnie, nawet
jeśli wykonują rozkazy. Zniechęcałoby to również do przyszłych naruszeń,
sygnalizując, że bezkarność nie jest już gwarantowana.

5. Wymuszanie równości w negocjacjach pokojowych

Jednym z najważniejszych rezultatów tych środków byłoby wyrównanie szans
w negocjacjach pokojowych izraelsko-palestyńskich. Obecnie Izrael
negocjuje z pozycji siły jako uznane państwo z potężną armią, wspieraną
przez USA. Palestyna, uznana przez 139 państw, ale nie przez główne
zachodnie potęgi, jest traktowana jako podmiot niepaństwowy, często
reprezentowany przez Autonomię Palestyńską (PA) lub Hamas, który przez
wiele państw jest oznaczony jako organizacja terrorystyczna. Ta
asymetria podważa znaczące negocjacje, ponieważ Izrael ma niewielką
presję na ustępstwa.

Nieuznawanie Izraela i oznaczenie IDF jako organizacji terrorystycznej
zmieniłoby tę dynamikę. Izrael straciłby status państwa, stając na równi
z przedstawicielami Palestyny. Obie strony byłyby traktowane jako
podmioty niepaństwowe, potencjalnie z uzbrojonymi grupami (IDF i Hamas)
oznaczonymi jako organizacje terrorystyczne. Ta prawna równość zmusiłaby
obie strony do negocjacji bez nierównowagi statusu państwowego,迫使
Izrael do zajęcia się kluczowymi palestyńskimi żądaniami, takimi jak
prawo powrotu, zakończenie okupacji i ustanowienie realnego państwa
palestyńskiego.

Przykłady historyczne wspierają to podejście. W latach 90. reżim
apartheidu w RPA, w obliczu globalnej izolacji i sankcji, był zmuszony
do negocjacji z Afrykańskim Kongresem Narodowym (ANC), wcześniej
oznaczonym jako grupa terrorystyczna przez państwa zachodnie. Oznaczenie
ANC ostatecznie zniesiono, a obie strony negocjowały jako równe, co
doprowadziło do końca apartheidu. Podobnie nieuznawanie Izraela mogłoby
zmusić go do poważnego zaangażowania się z przedstawicielami Palestyny,
wiedząc, że jego międzynarodowa legitymizacja — i przetrwanie
gospodarcze — zależy od sprawiedliwego rozwiązania.

6. Zmuszanie Izraela do ustępstw

Aby odzyskać międzynarodowe uznanie, Izrael musiałby dokonać znaczących
ustępstw. Mogłyby one obejmować:

-   Zakończenie okupacji: Rozbiórka nielegalnych osiedli na Zachodnim
    Brzegu i wycofanie się z okupowanych terytoriów, zgodnie z
    orzeczeniem ICJ z 2024 roku.
-   Zakończenie operacji militarnych w Gazie: Zatrzymanie nalotów,
    blokad i innych działań powodujących ofiary cywilne, takich jak
    operacje w Gazie w latach 2024-2025, które zabiły ponad 45 000
    Palestyńczyków, według danych Ministerstwa Zdrowia Gazy.
-   Odpowiedzialność za zbrodnie wojenne: Współpraca z ICC i krajowymi
    sądami w celu ścigania dowódców IDF oraz urzędników odpowiedzialnych
    za okrucieństwa, takie jak bombardowanie Rafah lub ataki na konwoje
    z pomocÄ….
-   Uznanie państwowości Palestyny: Poparcie dla pełnej państwowości
    Palestyny, w tym kontroli nad WschodniÄ… JerozolimÄ… jako stolicÄ…,
    jako warunek ponownego uznania.

Zachęta do odzyskania uznania byłaby ogromna. Bez statusu państwowego
Izrael straciłby dostęp do międzynarodowego handlu, systemów finansowych
i forów dyplomatycznych. Jego gospodarka, w dużej mierze zależna od
eksportu do UE i USA, załamałaby się pod wpływem ciągłych sankcji.
Zagrożenie uniwersalną jurysdykcją zniechęcałoby również izraelskich
urzędników do podróżowania za granicę, tworząc osobiste zachęty do
przestrzegania zasad. Państwa mogłyby zaoferować wyraźną ścieżkę do
ponownego uznania: wprowadzić te ustępstwa, wykazać przestrzeganie prawa
międzynarodowego i odzyskać legitymizację.

7. Odpowiadanie na kontrargumenty

Krytycy mogą twierdzić, że nieuznawanie Izraela niesie ryzyko eskalacji
konfliktu, potencjalnie prowadząc do ekstremalnych środków, takich jak
Opcja Samsona, rzekoma doktryna nuklearna Izraela. Chociaż jest to
uzasadniona obawa, prawdopodobieństwo eskalacji nuklearnej jest niskie —
użycie broni jądrowej przez Izrael wywołałoby globalną retaliację,
potencjalnie z udziałem Iranu, Pakistanu, Chin i Rosji, i zapewniłoby
jego własne zniszczenie. Bardziej prawdopodobne jest, że Izrael
nasiliłby konwencjonalne operacje, jak widziano w latach 2024-2025, ale
można by temu przeciwdziałać międzynarodowymi siłami pokojowymi lub
surowszymi sankcjami.

Kolejna obawa dotyczy tego, że te środki mogłyby ośmielić palestyńskie
frakcje, takie jak Hamas, oznaczony przez wiele państw jako organizacja
terrorystyczna. Jednak, jak wcześniej zauważono, zdolność Hamasu do
eskalacji jest ograniczona — jest poważnie osłabiony przez blokadę
Izraela i operacje wojskowe. Ponadto oznaczenie IDF jako grupy
terrorystycznej stworzyłoby równość, zachęcając obie strony do
deeskalacji, aby uniknąć wzajemnej delegitymizacji.

Na koniec, niektórzy mogą twierdzić, że nieuznawanie Izraela podważa
stabilność prawa międzynarodowego przez upolitycznienie państwowości.
Jednak uznanie państwa zawsze było aktem politycznym, jak видно w
przypadku spornych podmiotów, takich jak Kosowo czy Tajwan.
Wykorzystanie uznania jako narzędzia do egzekwowania odpowiedzialności
jest zgodne z zasadami sprawiedliwości i praw człowieka, które leżą u
podstaw prawa międzynarodowego.

8. Wniosek

Społeczność międzynarodowa ma moralny i prawny obowiązek zająć się
systematycznymi naruszeniami prawa międzynarodowego przez Izrael.
Nieuznawanie Izraela za państwo, zerwanie stosunków dyplomatycznych i
gospodarczych, oznaczenie IDF jako organizacji terrorystycznej oraz
stosowanie uniwersalnej jurysdykcji wobec domniemanych zbrodniarzy
wojennych i terrorystów stworzyłoby bezprecedensową presję na
odpowiedzialność. Te środki zmusiłyby przedstawicieli Izraela i
Palestyny do negocjacji na równych zasadach, wyrównując szanse w
rozmowach pokojowych i迫使 Izrael do ustępstw — zakończenia okupacji,
zaprzestania operacji militarnych i uznania państwowości Palestyny — w
celu odzyskania międzynarodowej legitymizacji. Chociaż istnieją ryzyko
eskalacji, potencjał dla sprawiedliwego i trwałego pokoju przewyższa je.
Nadszedł czas, aby świat podjął odważne działania, zapewniając, że
sprawiedliwość, równość i prawa człowieka zatriumfują w konflikcie
izraelsko-palestyńskim.